Zaczynamy #zaREACTujNaTrolla

Start kampanii #zaREACTujNaTrolla – zwiększamy świadomość i odporność na dezinformację

Każdego dnia trafiamy na setki wiadomości, nagłówków i komentarzy. W tym gąszczu łatwo stracić czujność – a tam, gdzie prawda miesza się z manipulacją, rodzi się dezinformacja. W odpowiedzi na zagrożenia informacyjne, nasza świadoma reakcja jest pierwszą linią obrony. Właśnie dlatego startujemy z kampanią #zaREACTujNaTrolla. To pierwszy z cyklu artykułów, których celem jest zwiększenie świadomości na temat dezinformacji oraz wyposażenie odbiorców w wiedzę i narzędzia zwiększające ich odporność na manipulacje. Zaczynamy od podstaw – wyjaśniamy, czym jest dezinformacja i dlaczego każdy z nas może stać się jej celem.

Czym jest dezinformacja? – świadomość zagrożenia to pierwsza linia obrony

Zacznijmy od podstaw. Dezinformacja to nie jest zwykła pomyłka czy plotka. To najczęściej świadoma manipulacja. Według NASK, czyli Państwowego Instytutu Badawczego zajmującego się m.in. cyberbezpieczeństwem i analizą zagrożeń w przestrzeni informacyjnej: 

Dezinformacja to

„Fałszywa bądź wprowadzająca w błąd treść, która jest celowo, intencjonalnie tworzona lub rozpowszechniana z zamiarem oszukania odbiorców bądź pozyskania określonych korzyści, np. ekonomicznych, politycznych. Może wyrządzić szkodę zarówno jednostkom, grupom, organizacjom, jak i krajom„.¹

Pisząc prościej, z dezinformacją mamy do czynienia wtedy, gdy ktoś celowo tworzy i rozpowszechnia kłamstwo, aby wpłynąć na to, jak postrzegamy rzeczywistość i żeby skłonić nas do określonych zachowań zgodnych z jego intencją. 

To działania, których celem może być m.in. szerzenie paniki, podważanie zaufanie do instytucji państwa, pogłębianie społecznych podziałów lub wywołać w nas skrajne emocje, takie jak strach czy gniew.

Dezinformacja działa jak fałszywe pieniądze w obiegu. Im więcej jej w przestrzeni informacyjnej, tym bardziej spada zaufanie do wszystkich treści – również do tych prawdziwych, rzetelnych komunikatów. W efekcie stajemy się nieufni i zdezorientowani, co czyni nas jeszcze bardziej podatnymi na kolejne manipulacje.

Dezinformacja, misinformacja i inne pojęcia: różnice, które warto znać

“Dezinformacja” i “misinformacja” – w debacie publicznej pojęcia te bywają używane zamiennie. A nie powinny. Choć brzmią podobnie, ich rozróżnienie pomaga skuteczniej rozpoznawać manipulację i świadomie na nią reagować.Jak zaznaczają eksperci z Instytutu Kościuszki:

“Pojęcie misinformation jest jak brat bliźniak dezinformacji: wyglądają bardzo podobnie, ale coś ich różni. Oba dotyczą rozpowszechniania informacji, które nie są oparte na faktach. Jednak w przypadku misinformation działanie to nie jest zamierzone, ale raczej spowodowane słabą weryfikacją i sprawdzaniem faktów”.²

Wyjaśnijmy to dokładniej:

• Dezinformacja: To celowe i świadome kłamstwo. Ktoś tworzy fałszywą treść z zamiarem oszukania odbiorców i wyrządzenia szkody. Przykład: Trolle internetowe wykorzystujące fałszywe konta, aby szerzyć narrację ukierunkowaną na skłócenie społeczeństwa. 
• Misinformacja: To nieświadome rozpowszechnianie fałszywych informacji. Osoba, która to robi, wierzy, że dana informacja jest prawdziwa. Przykład: Ktoś udostępnia na Facebooku fałszywy artykuł o „cudownym leku na raka”, bo szczerze wierzy, że może komuś pomóc.

Z kolei popularny termin „fake news”, używany jest na określenie zarówno dezinformacji, jak i misinformacji. Jednak ze względu na swoją nieprecyzyjność i wieloznaczność, bywa on nadużywany przez polityków, media czy liderów opinii. Jak zauważa K. Bąkowicz, siła takich pojęć tkwi w ich mglistości: im mniej są one terminologicznie precyzyjne, tym łatwiej przenikają do debaty publicznej i kształtują opinię, umożliwiając manipulację, polaryzację oraz podważanie zaufania do instytucji demokratycznych, przy jednoczesnym utrudnianiu skutecznego przeciwdziałania.³

Warto wyjaśnić jeszcze jedno pojęcie, zyskujące na znaczeniu w obliczu dynamicznego rozwoju sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence – AI). “Deepfake” to technika manipulacji materiałami wideo lub audio wykorzystująca m.in. głębokie uczenie maszynowe. Polega na tworzeniu realistycznych fałszywych nagrań, w których osoba wydaje się mówić lub zachowywać w sposób niezgodny z rzeczywistością. Technologia wykorzystuje głębokie sieci neuronowe, które na podstawie dużych zbiorów danych analizują i naśladują cechy osób, tworząc trudne do zidentyfikowania manipulowane materiały wyglądające jak autentyczne. Można przyjąć, że ten niebezpieczny trend będzie się nasilał. Więcej o tego rodzaju technikach przeczytacie tutaj.

Choć skutek w każdym z omawianych przypadków może być podobny, to najważniejsza dla rozróżnienia pozostaje intencja. Stąd nasza kampania o dezinformacji #zaREACTujNaTrolla koncentruje się przede wszystkim na edukacji, aby zwiększyć świadomość społeczną na temat celowej manipulacji.

Kto jest celem dezinformacji i dlaczego?

Łatwo jest pomyśleć: “Mnie to nie dotyczy, jestem odporny na manipulację”. Niestety, nikt z nas nie jest. Twórcy dezinformacji nie działają przypadkowo – najczęściej doskonale znają mechanizmy ludzkiego umysłu. Wiedzą, jak wykorzystać nasze naturalne skłonności, aby ich fałszywy przekaz szybko i szeroko się rozpowszechnił. Każdy z nas jest celem, ponieważ:

1. Emocje sprzedają się najlepiej: Dezinformacja często uderza w nasze najsilniejsze emocje – strach, gniew, oburzenie, ale też nadzieję. Dlaczego? Bo ludzki mózg reaguje na emocje szybciej niż na logikę. Gdy coś nas porusza, wzbudza strach lub wściekłość, racjonalne myślenie ustępuje miejsca impulsywnej reakcji. Dlatego emocjonalny przekaz jest chętniej udostępniany i rzadziej weryfikowany – bo w momencie silnych emocji po prostu nie myślimy krytycznie.
2. Funkcjonuje w bańkach informacyjnych: Algorytmy mediów społecznościowych zamykają nas w „bańkach”, pokazując treści, z którymi prawdopodobnie się zgodzimy. I choć łatwo myśleć, że to problem „innych ludzi”, prawda jest taka: każdy z nas funkcjonuje w takiej bańce – tylko w różnym stopniu. Mając to na uwadze, dezinformatorzy tworzą treści idealnie dopasowane do konkretnych grup, wzmacniając ich przekonania i izolując od odmiennych opinii.
3. Bazuje na istniejących już podziałach: Dezinformacja to nie tylko celowe zniekształcanie odbioru rzeczywistości, ale także skuteczne narzędzie do wzmacniania animozji społecznych. Tematy wrażliwe i budzące spory – takie jak polityka, szczepionki, imigracja czy prawa mniejszości – są celowo wykorzystywane do zaogniania konfliktów. Dlaczego? Bo podzielone społeczeństwo jest łatwiejsze do manipulacji. Gdy ludzie są skłóceni i zamknięci w swoich obozach, przestają ze sobą rozmawiać, a zaczynają walczyć – zamiast wspólnie weryfikować fakty, atakują się nawzajem.
4. Wszyscy mamy wpływ na rozpowszechnianie dezinformacji: Udostępniając, komentując czy nawet lajkując wątpliwą treść, nieświadomie stajemy się ogniwem w łańcuchu manipulacji. Dlaczego działa to w ten sposób? Bo algorytmy mediów społecznościowych nagradzają za zaangażowanie – im więcej interakcji, tym szerszy zasięg wpisu. Gdy widzimy, że nasi znajomi udostępniają jakąś informację, instynktownie wydaje nam się ona bardziej wiarygodna. Twórcy fałszywych narracji doskonale to rozumieją i wykorzystują naszą ufność do bliskich, zamieniając nas w nieświadomych ambasadorów dezinformacji.

Dlaczego dezinformację należy postrzegać w kategoriach zagrożenia? Przynajmniej z kilku następujących powodów:

1. Obniża zaufania społeczne do mediów i instytucji państwa: rozprzestrzenianie się dezinformacji przyczynia się do obniżenia wiarygodności tradycyjnych mediów oraz instytucji publicznych, które pełnią istotną rolę w funkcjonowaniu systemu demokratycznego oraz podtrzymywaniu ładu społecznego.
2. Fragmentacja i polaryzacja społeczeństwa: powtarzające się narracje dezinformacyjne, zwłaszcza w obszarze polityki, mogą prowadzić do utrwalania podziałów w społeczeństwie oraz eskalacji napięć i animozji społecznych.
3. Zagrożenia dla zdrowia publicznego: dezinformacja w zakresie zagadnień medycznych i zdrowotnych stanowi istotne zagrożenie, ponieważ może skutkować podejmowaniem przez jednostki działań niezgodnych z wiedzą naukową, takich jak rezygnacja ze szczepień czy stosowanie niesprawdzonych i potencjalnie szkodliwych środków.
4. Wpływ na procesy polityczne i demokratyczne: celowe manipulowanie opinią publiczną przy użyciu dezinformacji oddziałuje na przebieg procesów wyborczych, może kształtować preferencje polityczne obywateli oraz wpływać na kierunki rozwoju polityki państwowej, zbieżnej z polityką nieprzychylnych Polsce innych państw.

Konsekwencje ekonomiczne: dezinformacja może generować straty finansowe. Fałszywe informacje zakłócają racjonalne decyzje inwestycyjne i konsumenckie. Mogą w konsekwencji destabilizować rynki i podważać zaufanie do banków czy innych instytucji finansowych – a to bezpośrednio dotyka naszego portfela.

Przykłady dezinformacji w Polsce – to dzieje się tu i teraz

Dezinformacja nie jest abstrakcyjnym pojęciem. To zjawisko, które każdego dnia kształtuje debatę publiczną, wpływa na nasze postrzeganie rzeczywistości, a niejednokrotnie również na nasze decyzje. Przyjrzyjmy się konkretnym przykładom, które pokazują, jak różne narracje dezinformacyjne funkcjonują w polskiej przestrzeni informacyjnej:

• Manipulacje dotyczące incydentów naruszenia polskiej przestrzeni powietrznej: Doskonałym przykładem jest sytuacja z września 2025 roku, gdy rosyjskie drony wojskowe wleciały na terytorium Polski. Niemal natychmiast w sieci pojawiła się fala dezinformacji, która miała na celu zasiać panikę i skłócić Polskę z Ukrainą. Fałszywe narracje próbowały wmówić opinii publicznej, że była to „ukraińska prowokacja”, rosyjskie media umniejszały rangę incydentu, a w mediach społecznościowych krążyły wycięte z kontekstu mapy, mające „udowodnić” ukraińską winę. Szczegółową analizę tych manipulacji, demaskującą techniki propagandowe, przedstawił Demagog.org.pl.⁴
• Narracje antyukraińskie: Od 2022 roku, gdy Rosja rozpoczęła pełnoskalową agresję na Ukrainę, w polskiej przestrzeni publicznej coraz silniej wybrzmiewa dezinformacja wymierzona w ukraińskich uchodźców. Najczęściej powtarzane narracje mówią o rzekomych przywilejach – pierwszeństwie do mieszkań, świadczeń socjalnych czy opieki medycznej – oraz o obciążeniu dla polskiego budżetu. Pojawiają się też fałszywe informacje o zagrożeniach epidemiologicznych, fali przestępczości czy planach „ukrainizacji” Polski. Za większością z tych przekazów stoi rosyjska machina propagandowa. Jej cel jest jasny: podsycać niechęć wobec Ukraińców i rozbijać solidarność społeczną. Co gorsza, jak zauważają eksperci z Fundacji Geremka: “wśród powtarzających lub wzmacniających tego typu przekazy znaleźli się politycy i osoby publiczne a także komentatorzy aktywni w ich otoczeniu medialnym”.⁵
• Fake newsy dotyczące zdrowia: Ruchy antyszczepionkowe, teorie spiskowe dotyczące technologii 5G czy promowanie niesprawdzonych, „alternatywnych” metod leczenia (zwłaszcza w przypadku chorób trudno uleczalnych) to przykłady dezinformacji, które bezpośrednio zagrażają zdrowiu i życiu publicznemu. Pandemia COVID-19 obnażyła skalę dezinformacji. W sieci pojawiały się teorie spiskowe o pochodzeniu wirusa, mity o szczepionkach i niebezpieczne „domowe terapie”. Skutkiem był spadek zaufania do medycyny, chaos informacyjny i decyzje, które kosztowały życie wielu osób.

Warto podkreślić, że zaprezentowane przykłady to jedynie fragment szerszego obrazu. Narracje dezinformacyjne są coraz bardziej wyrafinowane i precyzyjnie dopasowane, wykorzystując zaawansowane narzędzia, algorytmy oraz dane o odbiorcach. W ten sposób trafiają do konkretnych grup z przekazem, który będzie dla nich najbardziej przekonujący.

Jak się bronić? Włącz się w kampanię #zaREACTujNaTrolla

Wiemy już, jak groźna jest dezinformacja. Ale najważniejsza wiadomość jest taka: można i trzeba z nią walczyć. Nie jesteśmy bezsilni wobec zalewu kłamstw. Najsilniejszą bronią jest wiedza, krytyczne myślenie i świadoma reakcja. My REACT Foundation odpowiadamy na to wyzwanie kampanią #zaREACTujNaTrolla. W czerwcu 2025 roku ruszyliśmy z pierwszymi warsztatami edukacyjnymi w szkołach – spotkaliśmy się z ukraińską młodzieżą, a zaangażowanie uczestników pokazało nam, że ta droga ma sens. Teraz nasza kampania wchodzi w kolejną fazę: działania w terenie będą wspierane kampanią w sieci – seria tekstów edukacyjnych i aktywność w mediach społecznościowych. Wspólnie chcemy dotrzeć do ponad 540 uczniów w całej Polsce oraz do ponad 100 000 osób online, wyposażając młode pokolenie, nauczycieli i rodziców w narzędzia do świadomego funkcjonowania w cyfrowym świecie.

Kim jesteśmy i dlaczego to robimy? Od pomocy w Ukrainie do przeciwdziałania dezinformacji

Nasza historia zaczęła się od oddolnej inicjatywy przyjaciół – „Drużyny Wiewióry” – która organizowała zbiórki na leczenie potrzebujących. Gdy 24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnoskalową inwazję na Ukrainę, zrozumieliśmy, że musimy zareagować na znacznie szerszą skalę. Tak powstała Fundacja REACT. Od tamtej pory dostarczamy na front drony, samochody, noktowizję i środki medyczne, wspierając Ukraińców w ich heroicznej walce z rosyjskim agresorem.

Szybko zdaliśmy sobie sprawę, że wojna toczy się nie tylko w okopach, ale także w internecie. Dezinformacja to broń, która niszczy zaufanie, szerzy nienawiść i osłabia morale. Dlatego postanowiliśmy rozszerzyć naszą działalność. Walka z dezinformacją stała się naszym drugim frontem – istotnym dla bezpieczeństwa Polski i całej Europy.

Nasz działalność jest finansowana z wpłat Darczyńców. Jeśli wierzysz w to, co robimy i chcesz, aby nasza misja nadal trwała, dołącz do grona osób wspierających Fundację REACT 

Weź udział w zmianie – zgłoś swoją szkołę na bezpłatne warsztaty!

Teoria jest ważna, ale prawdziwą zmianę przynosi praktyka. Dlatego sercem naszej kampanii są bezpłatne, interaktywne warsztaty dla młodzieży w wieku 14-18 lat. Razem z naszym partnerem, Fundacją Terytorium Kobiet, stworzyliśmy program, który uczy, jak:

• Rozpoznawać fake newsy i techniki manipulacji.
• Weryfikować źródła informacji (tzw. fact-checking).
• Rozumieć, jak działają algorytmy i bańki informacyjne.
• Bezpiecznie i odpowiedzialnie korzystać z mediów społecznościowych.

Naszym celem jest przeszkolenie co najmniej 540 młodych osób w całej Polsce i dotarcie z kampanią informacyjną do 100 000 odbiorców. Wierzymy, że budowanie odporności informacyjnej młodego pokolenia to inwestycja w bezpieczną i demokratyczną przyszłość.Aby kontynuować te działania i szkolić kolejne roczniki potrzebujemy Twojej pomocy. Każda wpłata od darczyńców to bezpośrednie wsparcie dla prowadzenia warsztatów oraz kampanii edukacyjnej w sieci. Wspieraj razem z nami młodych liderów zmiany.

Razem stwórzmy cyfrową tarczę bezpieczeństwa Polski

​Dziś walka o bezpieczeństwo i prawdę toczy się nie tylko na fizycznych granicach, ale przede wszystkim w cyberprzestrzeni. Na szczęście w walce z dezinformacją nie jesteśmy sami – instytucje państwowe i organizacje pozarządowe tworzą pierwszą linię obrony.

Jednak prawdziwa siła tkwi w nas wszystkich: w zjednoczonym i świadomym zagrożeń społeczeństwie. Twoje zaangażowanie ma realny wpływ na budowanie tej odporności.

Dlatego nie pozostawaj bierny! Aktywnie włącz się w naszą kampanię: udostępniaj publikowane przez nas materiały w mediach społecznościowych i rozmawiaj na ten temat z bliskimi. Każdy taki gest wzmacnia naszą wspólną ochronę przed manipulacją w sieci.

Rola każdego z nas w walce z dezinformacją – włącz się w naszą kampanię

Dezinformacja to poważne zagrożenie, ale wiedza i krytyczne myślenie to nasza tarcza. Pamiętaj o kilku prostych zasadach:

• Zatrzymaj się i pomyśl: Zanim udostępnisz, zastanów się, czy informacja jest wiarygodna.
• Sprawdź źródło: Czy znasz autora lub medium? Czy jest godne zaufania?
• Szukaj potwierdzenia: Sprawdź, czy inne, niezależne źródła podają tę samą informację.
• Uważaj na emocje: Jeśli coś wywołuje w Tobie skrajne uczucia, bądź szczególnie ostrożny.

Walka z dezinformacją to zadanie dla nas wszystkich, a kampania #zaREACTujNaTrolla dopiero się zaczyna. Dołącz do nas! Udostępniaj nasze materiały, rozmawiaj z bliskimi o zagrożeniach w sieci – bądź ambasadorem edukacji medialnej. Jeśli chcesz wesprzeć nasze działania, koniecznie zajrzyj na reactfound.com/zareactuj-na-trolla/ Razem możemy zwiększyć odporność społeczeństwa na manipulacje w sieci.

1. Źródło: https://www.nask.pl/magazyn/czym-jest-dezinformacja ↩︎
2. https://reactfound.com/wp-admin/post.php?post=2887&action=edit#b7139188-fdca-41d2-b01c-b06f56d0e84d-link ↩︎
3. (K. Bąkowicz, Wprowadzenie do definicji i klasyfikacji zjawiska fake newsa, „Studia Medioznawcze”, 2019, nr 3, t. 20, s. 287) ↩︎
4. https://demagog.org.pl/na-biezaco/atak-rosyjskich-dronow-jakie-sa-fakty/ ↩︎
5. https://geremek.pl/raport-z-monitoringu-antyukrainskiej-dezinformacji/ ↩︎